दिवाली आते ही यहाँ छुट्टियों का ऐसा मौसम आता है कि लगता है जैसे गाडी पटरी पर आएगी ही नहीं। खैर उम्मिद पर दुनिया कायम है और मेरा अनुमान है कि सोमवार तक सब बेक टु पवैलियन हो जाएंगे। मैं कहीं घुमने तो गया नहीं तो सोचा गुजराती चिट्ठों के संसार में ही थोडा मन बहला आऊँ, आप भी चलिए:
एक जनाब मौलिक सोनी हैं, उनको तकलीफ है कि उन्हें प्रसिद्ध गुजराती लोकगीत के एक प्रकार "सनेडो" के बारे में जानकारी चाहिए और जो इंटरनेट पर पुरी उपलब्ध नहीं है। मैं सबसे जानकारी मांग रहे हैं।
मै जोडना चाहुंगा कि सनेडो शैली के गीत ग्रामिण गुजरात में अत्यंत लोकप्रिय हैं। कुछ दिन पहले ही सनेडो फेम सुपरस्टार मणीराज बारोट का निधन हुआ था। उनके जाने से सनेडो गाने वाले उत्कृष्ट गायकों की कमी सी हो गई है।
सुरेश जानी आज़ादी का महत्व बता रहे हैं। उन्होने इसपर पुरी श्रृंखला शुरू की है। वे इसका प्रारम्भ इस शेर से करते हैं:
બની આઝાદ જ્યારે માનવી નિજ ખ્યાલ બદલે છે,
સમય જેવો સમય આધીન થઇને ચાલ બદલે છે.और इसका अनुवाद:
होकर आज़ाद जब मानव अपने खयाल बदलता है,
समय जैसा समय भी अधिन होकर चाल बदलता है।
सुरेश भाई ने एक बहुत अच्छी बात की कि आजादी का अहसास होना निसन्देह बहुत ही सुखद अनुभव है पर ये इतनी आसानी से हासिल नही होता. हमे मन से, विचारों से और प्रतिभावों के प्रति सचेत भी होना पडता है। वे आगे कहते हैं आकाश में उडना है तो पंख तो फडफडाने ही पडेंगे।
एक हैं श्री कार्तिक सोनी। बडी दुविधा में हैं, कुछ लिखना भी पर क्या लिखें तो इतना लिखा कि भई कुछ लिखना तो है, पर क्या लिखें तो यही लिखा है कि बस कुछ लिखा है। कमाल है।
"अंतर नी वाणी" में सुरेश भट्ट विनम्रता का महत्व समझा रहे हैं। भगवान बुद्ध और एक किसान के वार्तालाप को प्रेषित करते हुए वे नम्रता के महत्व को समझा रहे हैं।
તથાગત એક વખત કાશીમાં એક ખેડૂતને ઘેર ભિક્ષા માંગવા ગયા. ખેડૂતે ખૂબ પરિક્ષમ કરીऔर अंत में उर्मी सागर एक बार फिर एक उम्दा गज़ल लेकर आई हैं:
હમણાં જ ખેતરેથી આવ્યો હતો. થાકેલો હતો. તેણે તથાગતનું પગથી માથા સુધી નિરિક્ષણ
કર્યું પછી કતરાતા સ્વરે બોલ્યો – હું તો ખેડૂત છું – પરિક્ષમ કરી મારું અને
પરિવારનું પેટ ભરું છું. તમે મહેનત કર્યા વિના ભોજન મેળવવા કેમ ઇચ્છો છો
?
બુદ્ધે તદ્દન શાંત
સ્વરે જવાબ આપ્યો – ભાઇ, હું પણ ખેડૂત છું અને ખેતી કરું
છું.
ખેડૂતે
કહ્યું – તો પછી ભિક્ષા કેમ માગો છો
?
બુદ્ધે
સ્પષ્ટતા કરી, અને ખેડૂતની શંકાનું સમાધાન કરતા બોલ્યા – “ વત્સ ! હું
આત્માની ખેતી કરું છું. હું જ્ઞાનના હળથી શ્રદ્ધાનાં બી વાવું છું.
તપસ્યાના જળથી એ બી નું સિંચન કરું છું. વિનય મારા હળનું લાંબુ લાકડું,
વિચારશીલતા ફાલ અને મન નારિયેળની કાચલી છે. સતત અભ્યાસનું વાહન મને લક્ષ્ય તરફ લઇ
જઇ રહ્યું છે. જ્યાં નથી દુઃખ, નથી સંતાપ. મારી ખેતીમાં અમરત્વનો ફાલ લહેરાય
છે. તમારી ખેતીના ભાગમાંથી થોડો ભાગ આપો, હું મારી ખેતીમાંથી તમને કેટલોક ભાગ
આપીશ…..સોદો બરાબર છે ને ?”
ખેડૂતને
બુદ્ધનો પરિચય થયો અને ચરણોમાં નમી પડ્યો.
भावार्थ:
तथागत एक बार एक किसान के यहाँ भिक्षा लेने आते हैं। किसान कहता है- मैं किसान हुँ, धूप में खेती करके मेहनत करके अपने परिवार का पालन करता हुँ। आप तो मुफ्त में खाना ले जाते हैं।
बुद्ध कहते हैं: भाई मैं भी किसान हुँ। आत्मा की खेती करता हुँ। ज्ञान के हल से श्रद्धा के बीज बोता हुँ। मेरी खेती से अमरत्व की फसल लहलहाती है। थोडी फसल आप दिजीए, थोडी मैं देता हुँ।
किसान नतमस्तक हो जाता है।
ચાહું તો છું કે આ પરદો ઉઠે ને એ સનમ નીકળે,મગર ડર છે - ન નીકળે કોઇ ને મારો ભરમ
નીકળે.
તો નક્કી માનજો - મેં રાતે એનું ખ્વાબ જોયું છે,સવારે આંખ હું ખોલું અને
એ આંખ નમ નીકળે.
બધા પર્વત સમા છે, બોજ દિલનો થઇ રહ્યો છે
એ,નદી જેવા નથી કે આંસુ વાટે મારા ગમ નીકળે.
ત્રણે ત્રણ કાળને ભૂલવા હું આવ્યો
છું સુરાલયમાં,ન એવું થાય સાકી, જામ મારો જામે જમ નીકળે.
પ્રણયને પાપ કહેનારા,
થશે તારી દશા કેવી?કદાચ અલ્લાહને ત્યાં એ જ જો દિલનો ધરમ નીકળે?
જગત જો ગોળ છે
તો ચાલવામાં રસ પડે ક્યાંથી?ગણું છું જેને આગેકુચ એ પીછે કદમ નીકળે.
બધાનાં
હાથમાં લીટા જ દોર્યા છે વિધાતાએ,પછી ક્યાંથી કોઇ વાંચી શકે એવા કરમ નીકળે?
ફક્ત
એથી જ કોઇની મદદ માંગી નથી શકતો,શરમથી હાથ લંબાવું અને એ બેશરમ નીકળે.
કદી મારા
જિગરમાં એ રીતે ના આવશો કોઇ,તમે જ્યાં છાપ પાડી હોય ત્યાં મારા જખમ નીકળે.
બીજો
સામાન તો ક્યાં છે કવિ બેફામના ઘરમાં?કે લૂંટવા જાઓ તો થોડાક કાગળ ને કલમ
નીકળે.कुछ पंक्तियों के अनुवाद:
चाहता तो हुँ कि ये पर्दा उठे और सनम निकले,
पर डरता हुँ कि ना निकले और मेरा भरम निकले।
तो यह तो तय है कि मैने एक ख्वाब है देखा,
कि सुबह आँख खोलुँ और वो नम निकले।
दुनिया जो गोल है तो चलने में क्या रखा है,
लगे जो है आगे की कूच वो पीछे के कदम निकले।
सबके हाथों में लकिरें ही खिंची है रब ने,
कोई क्या पढे अब क्या करम निकले।
इसिलिए तो किसी से मदद नहीं मांगता,
कि शरम से हाथ बढाऊँ और वो बेशरम निकले।
सामान तो कहाँ है कवि "बेफाम" के घर में,
कि ढुंढने जाओ तो काग़ज और कलम निकले।
आकाश में उडना है तो पंख तो फडफडाने ही पडेंगे।
जवाब देंहटाएंबहुत मजा आ गया पढ़कर.
अब तो आप गुजराती के हिन्दी में लयबद्ध अनुवाद के महारथी हो गये हैं. अब सभी गुजराती गजलों का भावानुवाद कर कर के सुनाना शुरु करें एक ब्लाग के माध्यम से. विचार करें.
સામાન તો ક્યાં છે કવિ બેફામના ઘરમાં?
जवाब देंहटाएंકે લૂંટવા જાઓ તો થોડાક કાગળ ને કલમ નીકળે
बहुत ऊँची बात की "बेफ़ाम" ने और आप का अनुवाद भी अच्छा है।
बहुत अच्छे! ये उर्मी सागर की जो गजल है वह बहुत उम्दा लगी. तुमने भावानुवाद बहुत अच्छा किया है. बधाई!
जवाब देंहटाएंહા. ક્યાંકથી મારા બ્લોગ પર લિન્ક આવતી હતી. તમે કાર્તિક સોની લખ્યું છે, પણ હું તો કાર્તિક મિસ્ત્રી છું!! નામ સુધારવા વિનંતી!
जवाब देंहटाएं